Ekspresija očaja emocija je koju su ljudi nespremni da se identificiraju sa određenom historijskom pojavom, ali joj se na čudesan način dive. Čovjek gleda u plodove vlastite destrukcije, koji se ciklično vraća. Pri tom se čovječanstvo čini nesposobnim da se suprostavi zlu koje se ciklično vraća o čemu je pisao njemački filozof Nietzsche. Ima tačaka u historiji umjetnosti u kojoj prepoznajemo istu emociju ne povezujući je sa trenutkom u kojem živimo. I kada smo je nesvjesni ona nas prati poput sjene i svojom snagom tjera da se suočimo s njom. Slika Voje Dimitrijevića (Sarajevo 1910. – Sarajevo 1980.) „Španija 1937“ tjera nas da zapamtimo emociju i političku ideju prepoznajemo i u Hemingway-evoj knjizi „Za kim zvona zvone,“ napisanoj dvije godine kasnije ili emociju Kišove „Grobnice za Borisa Davidoviča“, objavljenoj četiri decenije. U istom periodu Dimitrijević je naslikao i „Španiju“ s tim da je do danas sačuvana samo prvospomenuta i dio je fundusa Umjetničke galerije Bosne i Hercegovine.
Kompozicija „Španija 1937“ , nastala je 1938. godine tokom Dimitrijevićevog boravka na postiplomskom studiju u Parizu. U to vrijeme bio je redovan posjetilac škole André Lhote. Proveo je u Parizu dvije godine i upoznao se sa tada aktuelnim umjetničkim težnjama. Dr Smiljka Šinik u knjizi „Vojo Dimitrijević“ objavljenoj 1970. godine povodom četrdesetogodišnjice umjetnikovog djelovanja i šest decenija života napisala je da se „oduševljavao Utrilom, Šagalom i Picasso-m te najsavremenijim strujanjima koja su težila ka poetskoj realnosti, ka neposrednosti, ka umjetnosti u kojoj bi emocija i iskrenost bile iznad teoretskih dogmi“.
Historičarka umjetnosti Nena Dimitrijević u Monografiji o ovom umjetniku, objavljenoj 2010. godine napisala je da „Španija 1937“ po orginalnosti kompozicije, snazi kolorita i ekspresije, u međunarodnom kontekstu spada u sami vrh likovnih ostvarenja o španskom građanskom ratu.
Eksplozijom crvene boje na platnu, prizorom glavama preko kojih prelazi točak boje oksidirale krvi na zaprežnih kola, na kojima je naslikano 1937, Vojo Dimitrijević „ispisao“ je sudbinu boraca Španskog građanskog rata (1936-1939). Na slici ne vidimo komuniste, anarhiste ili fašiste već žrtve nasilja. Upravo to je jednačica oko koje su složni svi kada je riječ o žrtvama ubilačkog rata koji se desio netom pred Drugi svjetski rat. Procjenjuje se da je tada nastradalo od 500.000 do milion ljudi. Crvena boja simbolira krv, patnju i bol. Crveno je boja svireposti. S druge strane točak simbolizira kretanje, povratak regenraciju i transformaciju cijelog svijeta.
Dvadeset osmogodišnji Dimitrijević iako je bio očaran radovima Pabla Picassa i Šagala ali nije odustao od vlastite umjetničke osobnosti. Slika „Španija 1937“ nastala pod dojmom Picassove „Guernice“ nastale 1937. godine. Riječ je o remekdjelu nastalom nakon njemačkog bombardiranja španskog gradića Guernike u kojem su stradali samo civili a Picassa ju je naslikao u znak protesta i iste godine je izložio u Parizu na velikoj svjetskoj izložbi na kojoj su dominirala soc-realistična djela sovjetske i nacističke propagande.
Na platnu Dimitrijevića vidljiv je utjecaj njemačkih ekspresionista ali po orginalnosti kompozicije i snazi kolorita i ekspresije „Španija 1937“ smatra se jednom od na najznačajnijih slika o Španskom građanskom ratu ali i jednim od najvažnijih djela iz bogatog opusa Voje Dimitrijevića. Na njoj je vidljiv utjecaj njemačkih ekspresionista ali i umjetnikova osjećajnost i socijalna angažiranost. Na slici je vidljiva njegova zaokupljenost Španskim građanskim ratom i natčovječnom borbom španskog naroda za „ljepše sutra za – bolji život čovjeka“.
Nekoliko godina pred smrt u dnevničkom zapisu „Deset dana u Parizu“, Dimitrijević je zabilježio: „U vrijeme dok sam živio u Parizu, život u Španiji i španski građanski rat opsjedaju moje misli. One su agresivne i tjeraju me da slikam krvavi obračun naprednih snaga Evrope protiv fašizma i na taj način likovnim djelom kažem kako se krv širila na prostoru koliki je jedan dan ljudskog hoda. Da kažem kako su Borci slobode na puti Slobode – svagdje gdje god su prošli – ostavljali neizbrisive tragove svoje krv.„ Objasnio je da je stoga na slici sve zgaženo jer su ljudski životi bili zgaženi. Dimitrijević je zaključio da upravo posebnu vrijednost djelu nastalom u njegovoj mladosti daje upravo crvena boja.
Ono što mi danas čitamo iz njegove snažne i socijalno osjetljive umjetničke poetike na tom platnu jeste upravo to crvenilo, koje simbolično predstavljaju krv i rat koji su se desili u Španiji a onda obilježili i ostatak svijeta. Iako to u svom dnevničkom zapisu nije naveo, gledajući upravo u ovu sliku iščitavano historijsku sudbinu ljevice.
