Nekoliko godina unazad Klub studenata južne slavistike Filozofskog fakulteta u Zagrebu, A-302, uređivanjem časopisa Balkan Express, objavljivanjem naučnih monografija, te prevođenjem poezije i proze s drugih južnoslovenskih jezika na hrvatski, ostvaruje važnu programsku zamisao, koja se ogleda u književnom, kulturnom i akademskom povezivanju regiona. Prevodi, naučni radovi, prikazi, poezija i kratka proza objavljeni u dosadašnjih sedam godišnjaka Balkan Express-a i u okviru izdavačke delatnosti Kluba, objedinjuju radove studenata osnovnih, master i doktorskih studija filoloških i društvenih nauka, naučnih radnika i predavača, ali i proznih pisaca, pesnika. prevodilaca i autora zainteresovanih za južnoslovenske studije. Odatle ne treba da čudi što se upravo u okviru ovog Kluba dala realizovati ideja o hrestomatiji/izboru najmlađe generacije pesnika regiona, pri čemu je reč o autorima koji stvaraju na tzv. ,,bchs“ jezicima, shvaćenim ovde kao imeniteljem jednog srodnog jezičkog i bliskog poetičkog prostora.
Složivši se sa stavom Vlade Stojnića, priređivača jednog od najrelevantnijih izbora nove srpske poezije, Prostori i figure, da je termin nova poezija uputniji od termina mlada poezija, ovaj panoramski pregled određen je u podnaslovu kao izbor iz nove poezije regiona, dok je naslov Meko tkivo, koji u pamćenju evocira naziv prve pesničke knjige Danila Lučića, prepoznat kao sintagma koja u sebi sažima potencijal različitih poetika i poetičkih implikacija uvrštenih pesnika i pesnikinja, te istovremeno slikovito govori i o prostoru koji je tretiran. Bilo je potrebno, najpre, odrediti generaciju pesnika koju će izbor obuhvatiti, takođe osvestivši činjenicu da pojam generacije u poeziji ima znatno dinamičnije i nestalnije značenje, nego što bi bilo očekivano u nekim drugim diskursima, te da se o njoj može govoriti samo ako se uvaže različiti kriterijumi – od hronološkog do poetičkog – a i tada s oprezom i rezervom koju iziskuje nemogućnost odgovarajuće distance, poželjne pri pravljenju svake vrste izbora. Kao priređivač odlučio sam da se bavim onom generacijom pesnika i pesnikinja koju sam mogao da pratim od njihovog pojavljivanja – autori i autorke koji se javljaju od trenutka kada počinju moja interesovanja za novu pesničku scenu, pa do danas, te ovim pregledom, na izvestan način, govorim o pesnicima i pesnikinjama svoje generacije. To su autori koji se, uslovno, javljaju od druge polovine prve decenije XXI veka do danas, koji su tokom poslednjih 7-8 godina bili aktivni u poeziji i književnom životu. U dodir s njima dolazio sam prateći književne časopise, portale, rezultate konkursa za prvu knjigu, te susrećući se na različitim formalnim i neformalnim književnim večerima i manifestacijama. Najstariji autor u ovoj knjizi rođen je 1984. godine i ta je godina uzeta kao relativni starosni graničnik, iako u izbor svesno nisu uvršteni neki relevantni autori koji bi se, imajući u vidu samo starosnu dob, morali naći u izboru, ali se s obzirom na dugogodišnje prisustvo na pesničkoj sceni javljaju kao predstavnici neke prethodeće generacije pesnika. U ovom izboru su i neki već antologizirani autori poput Bojana Vasića ili Almina Kaplana, jer se činilo da ovi autori, s obzirom na poetičke implikacije koje donose svojom poezijom, predstavljaju više novinu u prethodnoj generaciji pesnika, te da je njihovo stvarno mesto na čelu nove generacije. Pri tome, zaključak je bio da se pesnici i pesnikinje koji su zastupljeni u ovom pregledu nadovezuju na prethodnu, veoma plodnu, značajnu i podsticajnu generaciju pesnika i pesnikinja koji se javljaju od kraja XX veka i koji su do sada zastupljeni u više antologija i pregleda od kojih treba pomenuti neke: Van kutije Svetlane Kalezić (Grigorije Dijak, 2009), Kad zora razrjeđuje strah Filipa Mursela Begovića (KDBH ,,Preporod”, 2010), Prostori i figure Vlade Stojnića (Službeni glasnik, 2012), Hrvatska mlada lirika Marka Pogačara (Hrvatsko društvo pisaca, 2014), Restart: panorama nove poezije u Srbiji Gorana Lazičića (DK ,,Studentski grad’’, 2014).
Sam izbor podrazumeva (samo) pregled tridesetak pesnika i pesnikinja iz Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Hrvatske i Srbije, bez pretenzija da se odredi kao antologijski ili da zauzme autoritet kanona. Cilj ovakve knjige jeste da se na jednom mestu, a dostupno pre svega studentima južne slavistike naročito zainteresovanim za savremenu poeziju, predstave zapaženiji pesnici s ovog jezički srodnog područja, te tako uoče sličnosti i razlike poezije koja nastaje na srodnom jezičkom, geografskom, socio-ekonomskom tlu, sa zajedničkom kulturnom tradicijom. Uočavanjem poetičke i tematske sličnosti u poeziji autora različitih scena (i različitih pozicija u okviru scena) otvaraju se mogućnosti komparativnih promatranja na nivou regiona, što ujedno suštinski opravdava transnacionalni/transgeografski pristup, ukoliko potreba za takvom vrstom opravdanja uopšte postoji. Meko tkivo je hrestomatija pesama, koja je, ipak, prvenstveno izbor autora i autorki. U osnovi prvobitnog izbora bilo je praćenje prisustva pesnika i pesnikinja na književnoj sceni, a potom se kroz istraživački, bibliotečki rad i kasnije, saradnju sa samim autorima, dolazilo do optimalnog izbora pojedinačnih pesama, kojima je svaki od autora predstavljen onako kako je priređivač smatrao najprimerenijim. To sve, dalje, znači da s takvom koncepcijom, hrestomatija ne predstavlja izbor najboljih pesama u nekom izdvojenom vremenskom periodu, već izbor najzanimljivijih pesnika, sledstveno tome, izbor najzanimljivijih pesama iz njihovog pesničkog opusa. Takođe, pesme nisu reprezentanti celokupne poetike ili indikatori poetičkih mena u poetici jednog pesnika, već su kao takve izabrane prema svojoj vrednosti, subjektivnom procenom priređivača da mogu adekvatno govoriti, svaka za sebe, o najrazličitijim kretanjima u okviru nove poezije. Krajnja namera nije bila stvoriti knjigu poetičke ujednačenosti, već, naprotiv, u istoj knjizi povezati autore različitih poetičkih osnova, kako bi se obuhvatio sav opseg poetičkog pluralizma i mogućnosti koje se ostvaruju na istoj i/ili srodnoj jezičkoj osnovi. To, opet, ne znači da je u cilju i ambiciji ove knjige da ponudi sveobuhvatan uvid u dešavanja na sceni regiona, već da se kroz ideju o pluralizmu glasova objedine svi autori i autorke koje u trenutku rada na knjizi vidimo kao relevantne, zanimljive, uzbudljive. Druge, vanknjiževne okolnosti, koje se pre svega tiču tehničkih i materijalnih mogućnosti, u dobroj meri odredile su broj autora i broj pesama, što znači da bi u drugačijim okolnostima ovaj broj mogao biti veći (ali i manji). U konkretnim, pre svega entuzijazmom podržanim okolnostima, potrudili smo se da izbor bude pregledan. Svi pesnici zastupljeni u knjizi su, što je takođe važno, dali saglasnost da se nađu u ovakvom pregledu i ujedno, s jednim izuzetkom, svi su se odazvali i sarađivali na njenoj izradi, učestvujući i sami u izboru. Zatupljena su 34 pesnika i pesnikinje, od preko 200 uobzirenih autora koje je priređivač za ovu priliku čitao proteklih godinu dana. Iako je inicijalno jedan od uslova bio da autor/autorka imaju objavljenu knjigu pesama, praćenjem scene, časopisa, portala, načinjeni su i izuzeci, iz svesti da skromnija izdavačka delatnost na polju poezije ne omogućava svim novim autorima da lako dođu do prve knjige. Generacija pesnika koja se javila na kraju prošlog i početkom ovog veka dala je osnovu za razvoj svih poetskih struja koje uočavamo i kod najmlađe generacije pesnika. Autori/autorke pokazuju snažnu potrebu za autopoetičkom misaonošću i teorijski zasnovanom poezijom, pitanjima jezika, teksta i eksperimentima u oblasti forme. Kod jednog dela autora problematizovane su komunikativne mogućnosti jezika, a dekonstrukcijom na svim nivoima, od fonetskog do pravopisnog, preispituje se njegova (ne)dovoljnost i instrumentalnost u kontekstu novih poetičkih potreba; s druge strane sveprisutna su pitanja identiteta savremenog subjekta koja se kontekstualizuju u realnim društveno-istorijskim okolnostima i tipskim prostorima kakvi su: soba, grad, putovanje, ali se kao osveženje i širenje tog prostora javljaju i prostori sela s jedne, i kapitalističkog mizanscena s druge strane. Subjekat se određuje prema svim društvenim pojavama i kolektivnim identitetima. U vezi s tim u poeziju ulaze i savremene tehnologije, nauka, mas-mediji, popularna kultura. Lirski subjekat, prostorno pozicioniran, u susretu s konkretnim predmetima/predelima zaziva intuitivne slike i asocijacije kojima pokušava da odredi svoj položaj, ali mogućnost aktivnog delovanja u svetu. Druga mogućnost iste subjekatske pozicije je angažovana poezija koja je u svojim najboljim ostvarenjima lišena preskriptivnosti i agresije, namesto čega, neretko s ironijskom distancom, demistifikuje stvarnost i poziva na socijalni bunt i/ili političku promenu. Poezija tako postaje višestruko angažovana: feministički, anti-nacionalistički, antiklerikalno. Istovremeno se javljaju i autori koji tragaju za novim mogućnostima duhovne i religiozne poezije, oslanjajući se na iskustvo neosimbolizma. Status subjekta i status drugog u složenim međuljudskim relacijama, takođe markiranim savremenim okolnostima i novim vrednostima koje međuljudski odnosi u njima dobijaju su još jedna važna tematsko-motivska osnovica poezije novih pesnika i pesnikinja, koji se oslanjaju i na ranije, tradicionalnije obrasce i nasleđa.
Autori odabrani za ovaj pregled dati su abecednim redom, s idejom da se nikakva druga kategorizacija ili hijerarhija nije mogla uspostaviti, te da bi svaki drugi – nacionalni ili poetički – kriterijum klasifikovanja bio ograničen i ograničavajući. Izbor otvara mladi crnogorski pesnik Aleksandar Gavranić, čija angažovana poezija snažnim slikama i izlomljenim stihom ulazi u ličnu polemiku s društvenim konstruktima. Poezija Almina Kaplana je apologija detinjstva oblikovanog u specifičnom istorijskom trenutku, koje svoj izraz nalazi u gnomičnim lirskim zapisima i zaokruženim slikama – katkad u formi lirske pesme, katkad u vidu fragmenata koji liče na delove većih proznih celina, a u kojima autor iz lične i kolektivne prošlosti apstrahuje poetske vizije, ugrađene u osnovu pesničkog oblikovanja iskustva. U knjigama poezije Ane Marije Grbić primetna je tendencija da se prevaziđu očekivanja ili potencijalna kalupljenja autorskog izraza u diskurs ženskih lirskih glasova, te tako, istražujući predele duboke intimnosti i ontologiju muško-ženskog odnosa i arheosnov muškog/ženskog principa, u svojoj drugoj knjizi, Venerini i ostali bregovi, progovara muškim glasom i poetikom kojom se odmiče od uspešnog pesničkog prvenca. U knjizi poezije dobitnice Brankove nagrade, Anje Marković, ali i u njenom neobjavljenom rukopisu Kowloon (o gladima), izgrađen je začarani trougao ja/prostor/(bez)vreme(nost) izvan kojeg, samo naizgled, ostaju drugi ljudi. Ovo je introvertna, intimna poezija, koja progovara iz perspektive samosvesnog lirskog glasa, čiji je pogled okrenut od spolja, ka unutra, konstatujući svet, te prelamajući ga kroz subjektivni doživljaj, markiran dubokom emocionalnošću i bogatom imaginacijom. Bojan Krivokapić na sličnoj osnovi i finom osećaju za uviđanje analogije svakodnevnog i opšteg, koji pokazuje u svojim proznim zapisima, stvara poeziju oštrih ivica, angažovanog tona, ali blaže leksike, koja aktivno komunicira sa savremenim čitaocem, donoseći ovom autoru nešto širu recepciju. Zbirka Bojana Markovića, kao i njegove nove pesme koje smo razmatrali za ovaj pregled, govore o pesniku dinamičnog i kreativnog/kreacionističkog odnosa prema tekstu i jeziku. Pomeranja u sintaksi, eksperimenti u leksici i inventivnost figura, donose viziju (pervertovanog) alternativnog sveta koji se uspostavlja na razvalinama sveta u nestajanju, od istih, ali prekombinovanih elemenata. Kroz peroforacije u tekstu, progovara istovremeno angažovan i lucidan glas autora koji svoje interesovanje ne zadržava samo na jezičkom i strukturalnom planu. U ovom izboru odlučili smo se za one pesme koje su prohodnije i komunikativnije. Bojan Vasić je pesnik čiji je odnos prema jeziku i tekstu takođe dinamičan, ali u svrsi (do)kazivanja nedovoljnosti jezičkog potencijala da zaista izgovori istinu o svetu. Eksperimenti u tekstu i arhitektonici njegovih knjiga govore o pesniku duboke poetičke promišljenosti. A svet je u Vasićevoj poeziji savremeni, liberalno-kapitalistički svet koji se i sam svojim zakonitostima opire tekstu kao medijatoru njegovog stvarnog razumevanja, animirajući istovremeno pesnika na angažman glasnogovornika. Danijel Gatarić, kao i nekolicina drugih pesnika u ovom izboru, svoje najbolje redove piše upravo u poeziji koja je s jedne strane hronika grada, ali se, istovremeno, grad instrumentalizuje kao pozornica porodičnih, ljubavnih, prijateljskih odnosa i istorijskih razrešenja, stvarajući (poetsku) istoriju jednog života. Danilo Lučić, još jedan dobitnik Brankove nagrade, zastupljen je u ovom pregledu s pesmama iz novog rukopisa. Ove pesme donose formalne novine u odnosu na Lučićevu izvanrednu prvu knjigu pesama, ali se autor još uvek uspešno kreće na neiscrpnoj liniji identitetskih pitanja, potresne intimne istorije i, uopšte, položaja subjekta u urbanoj sredini, kao amblemskoj ličnosti savremene poezije, najavljujući u perspektivi još jedno izvanredno pesničko ostvarenje. Davor Ivankovac stvara leksički i semantički složenu poeziju koja, u najširem smislu, tretira odnose čoveka i njegovih prostora – gde telo dolazi u različite odnose sa okolinom, istovremeno stalno tragajući za idealnom, a pesnička svest u nuždu da se te relacije sagledaju i pretvore u poeziju. Dušan Đurović slikovito i s mnogo duha integriše u svoju poeziju filmske i literarne reference, a takve asocijacije ishodište po pravilu imaju u intimnim ispovestima. Jedan od mlađih u ovom pregledu, višestruko uzbudljiv pesnički glas je onaj Gorana Čolakhodžića, poslednjeg dobitnika nagrada za mlade pesnike na Goranovom proljeću, čija se prva knjiga pesama još uvek iščekuje. Donekle neočekivano i neočekivano sveže, iz pastoralnog ambijenta, nasuprot dominantnom, urbanom, Čolakhodžić progovara o čoveku u svetu, o mogućnostima (samo)spoznaje i dubokointimnim vezama čoveka i elemenata prirode kojoj pripada, a koje u poetskoj viziji sadrže najdublje i najsirovije asocijacije. Irena Delonga donosi poeziju neobične topline i šarma, hipersenzibilisanu na čulne impresije, ali i unutrašnji doživljaj jednog naročitog sveta – onog koji se formira između dvoje, nastojeći da kroz pesničke slike sagleda prirodu i smisao prisustva/odsustva drugog. Poezija Ivane Maksić je poezija složenih sistema asocijativnosti, duboko prožeta pitanjima koja se tiču, jezika, subjek(a)ta u jeziku. Lingvističke, strukturalističke, ali i psihoanalitičke implikacije integrisane u poetski tekst daju bogatu i kompleksnu anatomiju pesme, koja izdvaja ovu pesnikinju u generaciji kojoj pripada. Katarina Fiamengo najčešće kratkim i slikovitim pesničkim formama, ka kojima pokazuje posebnu sklonost i izrazit dar, ostvaruje sugestivnu sliku jednolike stvarnosti iz koje lirski glas progovara kao svojevrsan hroničar savremene letargije grada i ljudi. Lana Bastašić narativno i ironično, lišavajući tako svoj izraz patetike i sentimenta, progovara o temi migracije kao generacijske sudbine u posleratnoj stvarnosti. Promišljanja o društvu i položaju (i ulozi) pesnika u njemu, Maja Klarić realizuje posredstvom iskustva i slika s putovanja, donoseći nove i sveže čulne impresije, prepoznatljivu slikovitost i rafiniranu emocionalnost. Marijo Glavaš autor je sugestivne i originalne poezije koja je najbolja onda kada podriva društvene konstrukte i tradicionalističke koncepte, višestruko razlistavajući slojeve ličnog i kolektivnog identiteta, istovremeno gradeći specifičan ritmički izraz koji govori o zrelom i ozbiljnom pesničkom glasu. Marin Kolić kroz dve knjige pesama, organizovane poput poema, ponešto hermetično i razuđeno, u minimalističkim fragmentima, lišenim redundantnih jezičkih elemenata, kombinuje post-tranziciono iskustvo, sa iskustvom popularne kulture. Podjednako uspešno u kraćoj i dužoj formi, Mili Đukić je hroničar malog grada koji je shvaćen kao metonimijska zamena za društvo, ono otuđeno, letargično, opterećeno prošlošću, koje se, sa ovakvim kvalitetima u pesničkoj viziji, javlja kao prostor bez budućnosti. Poezija Milice Milosavljević, kojoj su u godinu dana nagrađena i objavljena dva rukopisa, na tragu je nekog ranijeg tipa ženske lirike, koja se namesto poziva na subverzivnost spram dominantnih obrazaca, javlja kao poezija intimnosti. Naida Mujkić svojom poezijom probija vremenske i prostorne granice, preuzima različite glasove i vizure, transformišući ne samo poetski svet već i lirski glas koji o svetu progovara, dajući svojim pesmama smisao ličnog razumevanja žene kroz različite epohe. Natalija Jovanović sa pesmama iz novog rukopisa donosi poeziju gustih i inventivnih slika, bogatu metaforiku zasnovanu na različitim naučnim i naučno-popularnim znanjima, šireći prostore pesničkog iskustva sa grada, na šumu, daleke predele, pa i kosmičke vizije, povezujući intimni mikrokosmos sa životom i ciklusima sveta oko sebe. Poezija Petre Rosandić je uzbudljiva poezija neobičnih, često teže prohodnih slika i metofora, zgusnutog izraza i složene intertekstualnosti i autopoetičnosti. U novijim pesmama primetna je i potreba autorke da eksperimentiše sa formom. Ovakvi eksperimenti prisutni su i u poeziji po mnogo čemu jedinstvenog pesnika, Slobodana Ivanovića, koji pronalazi pravu meru u izrazu. Naročito nas u ovoj poeziji raduje metaforika razvijena na kompleksnom odnosu jezika i predmeta pevanja, koja istovremeno pruža brojne autopoetičke reference i ukazuje na zrelu pesničku (samo)svest . Slađana Šimrak spaja matematiku i ljubav, logos i eros, stasavajući, reklo bi se, u pesnički glas specifične radosti i žovijalnosti, različit od svih drugih u generaciji čiji je deo. Sonja Jankov jedna je od autorki koje najčvršće tematski i formalno povezuju pesme u cikluse i celine, integrišući u njih bogato teorijsko (i teoretičarsko) iskustvo, te stvarajući tako poeziju izazovnu za različita i ponovljena čitanja. Utoliko je bilo teže iz tih celina ,,trgati’’ fragmente koji bi se našli u ovoj knjizi i reprezentovali sve mogućnosti autorkinog izraza. Safer Grbić stvara poeziju arhaičnog tona i retorike, sa religioznim podtekstom i glasom koji progovara iz dubokih naslaga kolektivnog iskustva istoka, te dodira istoka i zapada u ličnom vremenu i prostoru. Spasoje Joksimović svojim sažetim, minimalističkim poetskim slikama, takođe oslanjajući se na religiozno osećanje (i teološko obrazovanje), donosi viziju sveta u kome je svaki opažajan momenat istovremeno relativizovan, impresionistički zamućen i stavljen u službu (raz)otkrivanja smisla. Poezija Tina Deželića odiše mladalačkim buntom koji se kanališe u više pravaca, a naročito ka literaturi i njenoj društvenoj funkciji. Deželićeva poezija sadrži brojne literarne, (pop-)kulturne, političke reminiscencije i na najbolji način najavljuje perspektivnog mladog pesnika. Kratkom formom i efektnim izrazom, poetizujući prizore iz svakodnevice života mladih ljudi u posleratnom, tranzicionom društvu, Uroš Bojanović stvara snažne poetske slike, proistekle iz izuzetnog osećaja za opšte u pojedinačnom, prevodeći u kratke i zbijene pesničke vizije iskustvo generacije. Vladan Šipovac poezijom fiziologije i tematizovanjem novije istorije suprotstavlja ličnu verziju iskustvu kolektiva i mase, iznalazeći mogućnost samoaktualizacije i oslobađanja od kolektivnih identiteta, na prostoru masovnih deluzija i stereotipa duboko ukorenjenih u svest, a koje autor pokušava da razobliči – nekad ironijski i duhovito, a nekad posredstvom zastrašujućih vizija. Vladimir Tabašević često se pominje kao hermetičan pesnik, al i jedan od pesnika najmlađe generacije koji neguje živ i plodan dijalog sa pesničkom tradicijom na koju se oslanja. Slike Tabaševićeve poezije su originalne i uzbudljive, a emocionalnost njegove poezije autentična i u mnogome jedinstvena u generaciji najmlađih srpskih pesnika. Željka Horvat Čeč uporište za svoj pesnički svet nalazi u omnipotentnim dnevnopolitičkim temama, o kojima progovara angažovano i oporo, te nas, efektivnošću kratke forme i prisnošću svakodnevne leksike, suočava s ogoljenim slikama stvarnosti koja se prepoznaje kao naša.
