“Ja, Edička”, Eduard Limonov
Prije nego će Eduard Limonov uz pratnju Radovana Karadžića s Trebevića pucati na Sarajevo, bio je emigrant kao i većina njegovih kolega pisaca iz Sovjetskog saveza. Nemogućnost objavljivanja svoje eksplicitne poezije natjerala ga je da emigrira u Ameriku, potraži izdavačku ali i ličnu slobodu. Tamo im je bio potreban koliko i iskorišten kondom, kako piše u svom prvom i vjerovatno najboljem djelu – „Ja, Edička“. Za razliku od veličina poput Solženjicina i Brodskog, Limonov nije imao instant publiku, tačnije, nije imao ništa osim socijalne pomoći i sobice u hotelu Winslow. Bio je poprilično anoniman među krugovima starijih doseljenika dok je u Moskvi kroz samizdat osjetio kakav-takav uspjeh. Pokušaj da se iz pozicije žohara opiše kulturološki šok treće ruske emigracije, književnih disidenata i aktivista, Limonovu je donekle uspio ali je za sobom ostavio brazdu kontroverze.
Limonov se u romanu često vraća na Harkov, grad svoje rane i delikventne mladosti. Nostalgija je jedan od glavnih motiva kojim Limonov balansira dezintegraciju američkog sna i snažan tanatos nakon što protagonistu Edičku ostavlja žena Elena, nosivi stub njegovog svijeta. Taj će događaj odrediti skoro cijeli tok, pa i narativni ton romana. U Edičku se nastanuje zloća, mržnja prema svima onima koji su oteli njegovu ženu; bogatim vlasnicima art studija, biznismenima – kapitalistima generalno. Razočaran ženama, Edička se upušta u homoseksualne avanture, ne bi li dohvatio uže i ispeo se iz mraka kojim je okružen. On želi biti voljen i obožavan, odbacujući dosadašnju ulogu ljubavnog sluge. Seks i perverzija su intenzivan lajtmotiv, opsjedajuća misao koja Edičku uzbuđuje i frustrira, posebno jer je vezana za period života s Elenom i nakon nje. Gaslighting i toksičnost odnosa prema ženama koje Edička upoznaje također su problematičan glas jer uzrokuju emocionalna previranja i izolaciju teksta. U cijeloj priči, ženski (pa i muški) likovi doživljavaju nemilosrdnu kampanju psihološke manipulacije od strane Edičke, pri čemu se njihove emocije i iskustva poništavaju ili odbacuju. Edička na svijet gleda s tri metra visine, on je neshvaćeni ruski kauboj u izopćenom i satrulom društvu.
Edičkin New York nalik je onome iz Scorceseovog Taxi Drivera (1976), poludjeli kolos u ruševinama, s avenijama zagrcanim prostitutkama, pornografijom i drogom, dok je danju tek mjesto njegovih vrludanja u potrazi za sunčanjem u Central Parku. Romanu nedostaje više gradskog duha od onog sabijenog u poglavlje Moj prijatelj New York. Upravo je površan prikaz New Yorka jedan od primarnih nedostataka romana. Uprkos dinamičnoj i raznolikoj prirodi grada, autor ne uspijeva u potpunosti da uhvati njegovu suštinu. Postavka se čini kao obična pozadina, a ne kao sastavni dio priče, ostavljajući čitatelje željne užurbanih gradskih ulica, jedinstvenih četvrti pod blještavim neonom i kulturne tapiserije.
„Ja, Edička“ vulgarno je i sirovo djelo o nemogućnosti integracije i gubitku identiteta. Ono je i odličan primjer književnog narcisizma, samodopadnosti koja je tek donekle opravdana u romanu. Povremeni ksenofobni i seksistički tonovi, tačnije ispadi u naraciji, čitatelja udaljavaju od zavodljivog stila i bljeskova empatije prema drugim emigrantima s kojima Edička pohađa školu engleskog jezika, pere suđe po restoranima i služi doručak upper-class gostima hotela. Čitajući Edičku postavlja se pitanje koliko čovjek smije biti uništen da mu se oproste svi upitni stavovi i književno djelo destigmatizira.
U filmu Adama Curtisa Can’t Get You Out Of My Head (2021), Limonov se pojavljuje kao simbol složenosti radikalizma i težnje za ličnim značajem u širem kontekstu političkih i filozofskih previranja. On predstavlja mješavinu ideologija krajnje ljevice i krajnje desnice, upravo kako Edička kroz monologe čitatelju postavlja pitanja o granicama i opasnostima praćenja ekstremnih ideja u potrazi za promjenom.
Limonovljev debitantski roman također je testament talenta koji je mogao biti sljedeći veliki emigrantski pisac. To mjesto su davno ispunili Sergej Dovlatov, spomenuti Solženjicin i Brodski, te Nabokov. Eduard Limonov je kroz književni rad i život ostao zapamćen kao opscenista i osnivač nacional-boljševičke stranke; čovjek koji je drugovao s ratnim zločincima tokom balkanskih ratova i na sunčan dan 1992. ispalio rafal na opkoljeno Sarajevo.
